Marmur Ołowianka

Ryc. 1
Płytka marmuru „Ołowianka”. Okaz z kolekcji Oddziału Kieleckiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, obecnie w zbiorach Działu Historii Naturalnej Muzeum Narodowego w Kielcach
MNKi/P/1004

Kielecczyzna słynie z pięknych odmian „marmurów”, które eksploatowane były tu już od XV wieku. Nie są to – jak wiadomo – marmury w sensie petrograficznym, lecz przydatne w budownictwie i rzeźbie dekoracyjne skały bloczne (wapienie, dolomity, kalcyty, brekcje kalcytowo-wapienne i zlepieńce węglanowe), przyjmujące poler oraz charakteryzujące się atrakcyjną barwą, strukturą i teksturą. Do najzacniejszych i najstarszych należą marmury chęcińskie, a w szczególności odmiany „Szewce”, „Bolechowice” i „Zygmuntówka”.

W zbiorach geologicznych Działu Historii Naturalnej znajduje się wiele odmian marmurów. Bardzo dekoracyjną, ale mniej znaną odmianą jest „Ołowianka”, stanowiąca czarny lub szary wapień dewoński bardzo silnie użylony białym kalcytem, przechodzący w brekcję wapienno-kalcytową (ryc. 1). Znaczną trudnością przy ich przeróbce i wykorzystaniu była niejednorodność i gęste spękanie surowca, które uniemożliwiały uzyskanie większych bloków, ograniczając produkcję głównie do galanterii marmurowej oraz elementów architektonicznych niepodlegających naprężeniom.  

Złoże marmuru zostało odkryte w uruchomionym w 1920 roku kamieniołomie na górze Ołowiance, położonej około 1,5 km na północny-wschód od góry Miedzianki (gm. Chęciny). Powstanie i rozwój tego wyrobiska związane są z działalnością braci Stanisława i Bolesława Łaszczyńskich, jednak od początku złoże i marmur „Ołowianka” były w gestii „Marmurów Kieleckich”. W okresie II wojny światowej wapienie były eksploatowane na potrzeby produkcji kruszywa i złoże zostało w znacznym stopniu zniszczone. Rozpoczęcie intensywnego wydobycia zasobów wapieni dewońskich „Ostrówka-Ołowianka”, które nastąpiło w latach 70. XX wieku, dokończyło dzieła zniszczenia tego unikatowego surowca marmurowego.

Marmur „Ołowianka” zawdzięcza swoją nazwę górze Ołowiance, z której pochodzi, a ta z kolei została tak nazwana, ze względu na znajdujące się w niej złoże galeny (rudy ołowiu), eksploatowane z przerwami od XVI do XIX w. „Ołowianką” nazywano dawniej rudę ołowiu, tak jak „miedzianką” rudę miedzi.

Opisywany tu okaz, jak również inne płytki polerowanych marmurów (znajdujące się także w naszych zbiorach), zostały zaprezentowane na „Wystawie Świętokrzyskiej” w Warszawie i Kielcach w 1936 roku, zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (PTK). Była to wspaniała ekspozycja, ukazująca Region Świętokrzyski we wszystkich możliwych aspektach: historycznym, kulturowym i przyrodniczym. Zaprezentowano ponad 2000 eksponatów, wiele zdjęć, map, plansz i wykresów. W Warszawie pokazano ją w salach Oficerskiego Kasyna Garnizonowego. Otwarcie odbyło się 7 marca 1936 roku w obecności Ministra Spraw Wewnętrznych Władysława Raczkiewicza, który wówczas był również prezesem Zarządu Głównego PTK. Uczestniczyło w nim ponad 1000 osób, a uroczystość było transmitowana przez Polskie Radio.

Ryc. 2
Wystawa Świętokrzyska w Warszawie zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.  Od lewej: geolog J. Czarnocki, prezydent I. Mościcki, min. gen. T. Kasprzycki, min. prof. W. Świętosławski. Fot. 26 marca 1936 r. W prawym dolnym rogu zdjęcia płytka marmuru „Ołowianka” (ryc. 1), zaznaczona strzałką. Zbiory NAC, 1-G-1046-2

W dniu 26 marca 1936 roku wystawę zaszczycił swoją obecnością Prezydent RP Ignacy Mościcki w asyście najwyższych urzędników państwowych. Po części geologicznej ekspozycji oprowadził gości wybitny geolog, kielczanin, Jan Czarnocki. Na zdjęciu z tego wydarzenia (ryc. 2) widać kolekcję skał i minerałów oraz polerowane płytki marmurowe, a w wśród nich – pierwszy z prawej – tytułowy okaz  z Ołowianki.

W Kielcach „Wystawa Świętokrzyska” udostępniona była w dniach od 9 maja do 30 czerwca 1936 roku w domu PWiWF (obecnie WDK) im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.

 Opracował: Paweł Król